De kenmerken van een effectief taaltraject  

Wat zijn de kenmerken van een effectief taaltraject voor leerlingen die de onderwijstaal onvoldoende beheersen? Effectieve taaltrajecten zijn 1) doordacht, 2) duurzaam, 3) intentioneel en 4) intensief.  
 

1. Doordacht: effectieve taaltrajecten zet je niet zomaar op. Er ligt een goed doordacht (taal)beleid op school- en klasniveau aan de basis.
2. Duurzaam: een schoolteam zet in op een aanpak, planning en visie op lange termijn met continuïteit die verschillende schooljaren wordt volgehouden. 
3. Intentioneel en doelgericht: taalleerkansen zijn niet vrijblijvend of toevallig, maar worden bewust georganiseerd en sluiten nauw aan bij concrete vastgelegde doelen.
4. Intensief: de exacte intensiteit van het taaltraject hangt af van de concrete doelgroep, context en taaldoelen, maar hoe dan ook zet het team bewust in op een doelgerichte aanpak die inspanning, toewijding en volharding vereist.  

De bouwstenen van een effectief taaltraject  

Een effectief taaltraject is opgebouwd uit zes bouwstenen en elke bouwsteen bestaat uit een aantal aanbevelingen, zoals weergegeven in de afbeelding hieronder. 

Welke acties kunnen we aanraden op basis van dit overzicht?

1. Bekijk of jouw activiteiten aan alle bouwstenen van effectieve taaltrajecten beantwoorden.

Elke bouwsteen is essentieel en samen hebben ze een groot effect. Een bouwsteen weglaten, zal met andere woorden het effect van het taaltraject verminderen. Leg dus je activiteiten naast bovenstaand overzicht en ga na in welke mate ze overeenstemmen en wat nog ontbreekt.

2. Zet in op gerichte, effectieve professionalisering op taaldidactiek.

Niet ieder schoolteam of iedere leraar is vanzelfsprekend taalbekwaam of taalbewust. Ga na welke professionalisering nodig is en voor wie. Zorg ervoor dat de professionalisering voldoet aan de evidence-based effectieve kenmerken: focus op de inhoud en op vakdidactiek die aansluiten bij de specifieke noden en interesses van de school / leraren. Professionaliseer ook zaakvak- en praktijkvakleraren op het vlak van effectieve taaldidactiek, kwalitatieve interactie, taalontwikkelend lesgeven en tweedetaalverwerving. Zorg ervoor dat deze benadering coherent is en stevig verankerd in onderzoek. Laat de professionalisering uitgebreid zijn, waarbij het hele schoolteam betrokken wordt en deelnemers actief bijdragen. Zorg er ten slotte voor dat de professionalisering wordt verzorgd door deskundige trainers.

3. Waardeer samenwerking binnen het schoolteam.

Taaltrajecten zijn slechts effectief wanneer ze door het hele schoolteam worden gedragen. Het is wenselijk om enkele collega’s hierin een leidinggevende rol te geven en een coördinerende taak toe te wijzen. Het benoemen van een taalcoördinator is een stap in de goede richting, maar niet voldoende. Vermijd dat het taalbeleid een spooktaalbeleid wordt en ga voor een effectieve aanpak.

4. Waardeer samenwerking met partners buiten de school.

Begin partnerschappen met de pedagogische begeleidingsdienst, onderwijsondersteuners, bibliotheken, lokale boekhandels en andere scholen die met dezelfde uitdagingen geconfronteerd worden. Alleen kan je veel, maar samen bereik je meer.

5. Kijk verder dan de doelgroep.

Neem alle leerlingen mee in dit verhaal. Een effectief taalbeleid komt alle leerlingen ten goede. Wat met andere woorden goed is voor leerlingen met nood aan taalsteun, is goed voor élke leerling.

Welke initiatieven neem je beter niet?

Nu de belangrijke bouwstenen van een effectief taaltraject gekend zijn, vermijd je beter volgende initiatieven:

• Een extra leerkracht aanwerven om de leerlingen apart te ondersteunen, en daar blijft het bij.

Hoewel deze collega een sterke impact kan hebben, is dit geen duurzame oplossing. Binnen vijf jaar is er een nieuwe groep leerlingen die nood aan taalsteun heeft, maar is de financiële steun voor deze collega misschien verdwenen. Bovendien, als de extra leerkracht enkel leerlingen remedieert in aparte activiteiten, is de impact op de klasvloer beperkt. Het is belangrijker om op lange termijn te denken en duurzame structuren uit te bouwen die leerlingen kunnen blijven helpen.

• Veel boeken kopen, en daar blijft het bij.

Hebben jullie al een sterke leescultuur op school, en passen deze extra boeken daarin? Of is dit een eerste stap in jullie taalbeleid? Misschien is het dan interessanter om eerst de klaspraktijk aan te pakken? Boeken aankopen betekent vooral dat het team een visie ontwikkelt over hoe die boeken kunnen ingeschakeld worden in een groter verhaal van taalstimulering.

• Nieuwe materialen of lesmethodes aankopen, en daar blijft het bij.

Geen enkel leermiddel kan op zichzelf wonderen verrichten. Het zijn de leraren die wonderen verrichten door hun interactie met leerlingen. Alles draait rond hoe een leraar met het materiaal werkt. Investeer dus in de eerste plaats in de professionalisering van het team. Materialen zijn slechts hulpmiddelen, geen doel op zich.

• Een taalbeleidscoördinator aanstellen, en daar blijft het bij.

Een sterk taalbeleid kent twee dimensies: een evidence-informed taaldidactiek in de klas en een stimulerende leeromgeving voor de teamleden. Een effectief taaltraject kan enkel georganiseerd worden als er een sterk beleid op klas- en schoolniveau aanwezig is. Daarom is het essentieel dat scholen structureel, strategisch, doelgericht, en samenhangend in dialoog gaan met alle actoren in een school, inclusief vakleraren.

• Extra activiteiten organiseren die geen impact hebben op de dagelijkse werking van de school.

Wees kritisch voor de huidige lespraktijk. Krijgt taalonderwijs momenteel al voldoende aandacht? Hebben alle collega’s voldoende kennis van taaldidactiek? Het levert meer op om in te zetten op het versterken van het lerarenteam en op de didactiek dan op inzetten op losstaande activiteiten op zich. 

Wil je meer lezen over effectieve taaltrajecten en taalbeleid op school?

• De website Taaltrajecten van de Universiteit Antwerpen met een praktijkgids en inspirerende voorbeelden, https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/taaltrajecten/

• Het boek Taal op school: 75 vragen over taalbeleid in het secundair onderwijs van Kris Van den Branden en Marieke Vanbuel, uitgegeven bij Pelckmans, 2023.

• De website www.taalbeleid.be van het CTO

• Het actieplan Samen sterk voor taalcompetentie van de Taalraad uit 2023.