Op dinsdag 21 mei 2024 vond in 's-Hertogenbosch de Heerlijk Duidelijkdag plaats: een congres van de Taalunie voor iedereen die zich inzet voor begrijpelijke taal bij de overheid, in de zorg, in het hoger onderwijs en in het recht. In dit artikel en in een podcast delen we een verslag van de dag en de lessen en tips die voorbijkwamen. En de belangrijke conclusie: 'Begrijpelijke taal is belangrijk voor iedereen!'

Het doel van de Taalunie met deze dag was om experts en organisaties uit Nederland en Vlaanderen en uit verschillende sectoren (overheid, zorg, recht, hoger onderwijs) samen te brengen om kennis met elkaar te delen, elkaar te inspireren en samen na te denken over kansen, uitdagingen en samenwerkingen in de toekomst. Er was ruimte om met elkaar in gesprek te gaan en de 350 bezoekers konden deelnemen aan een veelzijdig plenair en deelsessieprogramma.

Een verslag van de dag

Communicatiestrateeg Carolien Schoenmakers trapte de ochtend af. Zij ging in op wat begrijpelijke taal eigenlijk is, en hoe communicatieprofessionals daaraan kunnen bijdragen. Volgens Carolien gaat de sociaal-maatschappelijke relevantie van tekst steeds belangrijker worden, naast de vier pijlers van de internationale ISO-standaard voor begrijpelijke taal: begrijpelijkheid, vindbaarheid, bruikbaarheid en relevantie. Torunn Reksten en Karel van der Waarde, die aan de wieg stonden van deze ISO-standaard, namen het publiek daarin vervolgens mee.

Frank Judo (advocaat in Brussel en voorzitter van de Vlaamse Juristenvereniging) sloot dit deel van de ochtend af met een duidelijk statement: 'Heldere taal is te belangrijk om alleen aan taalkundigen over te laten. Juristen moeten daar zelf ook voor zorgen.'

Daarna gingen de deelnemers uiteen in drie rondes met 16 verschillende deelsessies: van werk- en inspiratiesessies tot tafelgesprekken en workshops. Onderwerpen die aan bod kwamen waren het testen van teksten bij verschillende doelgroepen (en in het bijzonder bij laaggeletterde mensen), duidelijke juridische communicatie, genderbewust taalgebruik, aandacht geven aan begrijpelijke taal in het hoger onderwijs, begrijpelijke taal in wetgeving, de boodschap van teksten versterken met beeld, en het bredere begrip 'gezondheidsvaardigheden', dat in combinatie met 'taalvaardigheden' een grote rol speelt binnen de gezondheidszorg. 

Daarna volgde de uitreiking van de Taalunie Zorgtaalprijs aan ziekenhuis az groeninge en kennisorganisatie Nictiz. De afsluitende presentatie was van Ralf Beekveldt van uitgeverij Eenvoudig Communiceren over literatuur in eenvoudige taal, en het belang of zelfs de noodzaak van boeken in makkelijke taal voor laaggeletterde mensen.

De dag werd in goede banen geleid door dagvoorzitters Farida Barki en Lodewijk van Noort, die het publiek actief betrokken bij het programma en een podcast over de Heerlijk Duidelijkdag opnamen met sprekers en bezoekers.

De lessen van de dag

In het podcastgesprek over de dag trekken Dirk Caluwé (verantwoordelijk voor de Vlaamse overheidscampagne Heerlijk Helder), Victor Zuydweg (verantwoordelijk voor de Nederlandse overheidscampagne Direct Duidelijk) en Catia Cucchiarini (hoofd beleid bij de Taalunie) een paar conclusies over de inzet voor begrijpelijke taal die nu en in de toekomst nodig is.

Een belangrijk inzicht is dat het gebruik van begrijpelijke taal nodig is voor iedereen, en dus niet alleen voor mensen die moeite hebben met taal. Natuurlijk is er in de communicatie van overheden, juridische organisaties en zorginstellingen extra aandacht nodig om juist díé groep goed te bereiken, maar ook voor alle andere mensen moet de communicatie helder zijn. En het gaat dan niet alleen om duidelijke woorden en een logische tekststructuur: de informatie moet daarnaast ook goed vindbaar, bruikbaar en relevant zijn voor de mensen voor wie ze bedoeld is.

Een ander inzicht is dat werken aan begrijpelijke taal moeilijk is. Je doet het niet zomaar even, het is echt een inspanning. Overheden, juridische organisaties en zorginstellingen zijn hiermee al best wat jaren hard aan de slag en dat zal ook nodig blijven. Daarbij is het belangrijk om nieuwe ontwikkelingen te blijven volgen en actief op zoek te gaan naar en gebruik te maken van de vele hulmiddelen die er zijn, zoals schrijftips, checklists, handleidingen voor gebruikersonderzoek en monitoring én de AI-tools die volop in ontwikkeling zijn.

Verankering en samenwerking

Om te zorgen voor houvast, kan het organisaties helpen om extra werk te maken van goed en vast beleid voor de inzet van begrijpelijke taal. De internationale ISO-standaard zou hiervoor een basis kunnen zijn, of wetgeving voor het gebruik van begrijpelijke taal. Spreekster Torunn Reksten van de organisatie Språkrådet (taalraad) uit Noorwegen liet op het congres zien hoe dit haar land en verschillende andere landen in de wereld al verder heeft gebracht. Een heel andere belangrijke vorm van verankering is tot slot: beginnen bij het onderwijs! Als we willen dat de ambtenaren, juristen en zorgmedewerkers van de toekomst begrijpelijk communiceren, kunnen we er nu al mee beginnen om leerlingen en studenten hiervoor de juiste vaardigheden mee te geven.

Een laatste belangrijke les is dat het veel kan opleveren om rond dit thema meer samen te werken, over de lands- en sectorgrenzen heen. Het is zonde als lokale organisaties telkens het wiel opnieuw uitvinden, en het is efficiënt om samen te investeren in hulpmiddelen die breed te gebruiken zijn. Contexten kunnen verschillen, maar op de Heerlijk Duidelijkdag werd duidelijk dat er in grote lijnen veel overlap is in wat verschillende organisaties doen en moeten doen aan begrijpelijke communicatie.

Ook van landen buiten ons taalgebied kunnen we leren. Er bestaan verschillende internationale netwerken waarin ervaringen met elkaar worden gedeeld, zoals PLAIN en EFNIL: een platform voor samenwerking tussen de taalinstellingen in Europa. De Taalunie is een van de stichtende leden van EFNIL en is er onder meer actief in de  werkgroep ELIPS, die sinds 2017 data verzamelt over het gebruik van de nationale talen als instrumenten voor wetgeving, bestuur en administratie. De resultaten van de eerste enquête zijn online beschikbaar. Vorig jaar is de enquête opnieuw uitgestuurd en later dit jaar volgen de nieuwe resultaten. Deze vergelijkingsdata kunnen gebruikt worden als basis voor beleidsontwikkeling in alle landen.

Taaltips

Tijdens de Heerlijk Duidelijkdag konden deelnemers hun taaltip achterlaten op de ‘taaltipboom’. Welke tips geven vakgenoten elkaar? Jessica Straetemans verzamelde de tips en vulde ze verder aan in het artikel 'Taaltips? Jullie kunnen de boom in!' op de website van Gebruiker Centraal.