Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands op namen.taalunie.org
Op namen.taalunie.org vind je alle buitenlandse aardrijkskundige namen waarvoor een gangbare Nederlandse vorm bestaat. De afgelopen maanden is de site flink geüpdatet: namen en actuele vormen zijn toegevoegd en de toelichtende teksten zijn verduidelijkt. Bovendien heeft de Taalunie-commissie die de website bijhoudt er een taak bij gekregen: sinds begin dit jaar geeft ze ook advies over binnenlandse aardrijkskundige namen. Commissieleden Arjen Versloot en Jasper Hogerwerf vertellen er meer over.
Voor het actueel houden van de lijst en de website heeft de Taalunie de Commissie Aardrijkskundige Namen (CAN) ingesteld. Hoe is de lijst met buitenlandse aardrijkskundige namen – ook wel BAN-lijst genoemd – opgebouwd en voor welk type namen kun je terecht op de site en bij de commissie?
Exoniemen
“Op de site vind je alle buitenlandse aardrijkskundige namen waarvoor in het Nederlands een eigen vorm bestaat, ook wel ‘exoniem’ genoemd. Dat zijn dus namen die afwijken van de plaatselijke naam (‘endoniem’) die in het land zelf gebruikt wordt”, begint Arjen Versloot, voorzitter van de commissie. “Bijvoorbeeld: Parijs voor Paris en Galapagoseilanden voor Archipiélago de Galápagos. De plaatselijke naam wordt wel altijd náást de Nederlandse naam genoemd – wie dat wil, kan ook die naam gebruiken. Maar het is goed om te beseffen dat namen als Bonn en Sydney niet in de lijst staan, omdat dat geen specifiek Nederlandse namen zijn. Wij gebruiken dezelfde naam en spelling als in Duitsland en Australië.”
“Een uitzondering is dat namen van landen en hoofdsteden altijd vermeld worden, ook als de naam in het Nederlands niet afwijkt van de plaatselijke naam”, voegt Jasper Hogerwerf toe. “We merken dat mensen het soms verwarrend vinden dat een bekende naam als Sydney niet in de lijst staat. Maar je moet bedenken dat als we alle endoniemen zouden opnemen, de lijst oneindig lang zou worden. Dat gaat simpelweg niet. Het uitgangspunt voor de website is het Nederlands: Nederlandse vormen van aardrijkskundige namen moeten op de Taalunie-website te vinden zijn. Voor de schrijfwijze van plaatselijke namen kunnen mensen andere bronnen raadplegen, zoals een goede atlas of (online) encyclopedie. Of je kunt contact zoeken met de nationale namenautoriteit van een land (via bijvoorbeeld deze site). Bij twijfel helpen wij mensen natuurlijk graag.”
Selecteren en standaardiseren
Bij aardrijkskundige namen denk je direct aan landen en hoofdsteden, maar ook namen van andere steden, zeeën, meren, gebergten, hoogvlakten en dergelijke horen erbij en staan op de BAN-site. Door de veelheid aan namen over de hele wereld is selecteren noodzakelijk. Welke criteria gebruikt de commissie hiervoor?
Jasper: “Een belangrijk criterium is de gangbaarheid. Namen die onbekend zijn of nauwelijks gebruikt worden, nemen we niet op.” Arjen: “Bij onze laatste actualiseringsslag hebben we veel namen tegen het licht gehouden. Zowel namen die al op de lijst stonden als namen die nog ontbraken en er mogelijk toch in thuishoorden. Commissielid Tjeerd Tichelaar, van de Bosatlas, en Jasper hebben hierin een belangrijke rol gespeeld.” Jasper: “Tjeerd heeft met zijn kennis en ervaring veel namen aangedragen en ik heb alle namen die we wilden onderzoeken door tekstcorpora gehaald om te achterhalen hoe gangbaar ze zijn. Soms bleek een andere vorm of spelling inmiddels gebruikelijker te zijn. Het was een flinke klus, maar met het resultaat dat we nu een actuele lijst hebben.”
Arjen: “Dat is belangrijk, want het doel van de website is om taalgebruikers te helpen in het Nederlands zoveel mogelijk dezelfde gangbare Nederlandse namen te gebruiken en die namen op een vaste, eenduidige manier te spellen. Net als bij gewone woorden werkt het goed om een gezamenlijke norm te hebben: mensen zoeken daarnaar. De BAN-lijst wordt dan ook goed gebruikt, bijvoorbeeld in de journalistiek, bij ministeries en in het onderwijs.”
Zoekhulp voor bezoekers
Arjen: “We proberen mensen zoveel mogelijk te helpen met het geven van een standaardvorm per naam, maar dat is niet altijd makkelijk. Soms zijn er verschillende vormen gangbaar en staan er dus meerdere vormen op de website. Sommige vormen ontbreken omdat ze niet gangbaar zijn. We maken het zo duidelijk mogelijk, maar de materie is en blijft ingewikkeld. Met toelichtende teksten, doorverwijzingen en symbolen op de website proberen we iedereen op weg te helpen.”
Jasper: “In vraag-antwoordvorm hebben we de teksten op de pagina ‘Verantwoording’ flink verduidelijkt, waarvoor veel dank aan de taaladviseurs binnen onze commissie! Ook is er een pagina met ‘Veelgestelde vragen’ en onder ‘Wijzigingen’ vind je de actuele aanpassingen. Andere hulpmiddelen zijn de symbolen en iconen bij namen, die bijvoorbeeld aangeven dat een andere variant ook gebruikelijk of in opkomst is. Tot slot een persoonlijke zoektip van mij: gebruik de landenpagina’s als ingang voor het zoeken naar een stad, zee of ander geografisch object.”
Tien namenkwestiesVragen over de schrijfwijze van buitenlandse aardrijkskundige namen komen veelal binnen bij de taaladviesdiensten in Nederland en Vlaanderen. Die kunnen vaak direct doorverwijzen naar de BAN-website voor het antwoord. Lastige kwesties worden besproken binnen de CAN. Tamara Mewe (Taaladviesdienst Onze Taal) en Veronique Verreycken (Team Taaladvies van de Vlaamse overheid) zijn lid van de commissie en hebben tien namenkwesties die recent voorbijkwamen op een rij gezet (de antwoorden vind je op de BAN-site):
Daarnaast beantwoorden de taaladviseurs geregeld vragen over bijvoeglijke naamwoorden en inwonernamen die (nog) niet op de site te vinden zijn, zoals kleinere steden of binnenlandse gemeentenamen: Leeuwarder/Leeuwardens, Hoenderlose/Hoenderloose. |
Politieke discussies
Over lastige kwesties wordt overlegd binnen de commissie. Arjen: “Dat is een mooie mix van mensen met verschillende profielen: taalkundig en cartografisch, uit de academische wereld en uit het veld, journalisten, taaladviseurs en ambtenaren. In die mix kunnen we tot goede keuzes komen. De laatste tijd valt op dat de discussies, ook verder in de wereld trouwens, politieker worden – zeker bij oorlogen en conflicten. Onze basisregels zijn dan cruciaal voor houvast.”
Jasper: “We houden ons zoveel mogelijk aan internationale richtlijnen van de Verenigde Naties (VN). Er zijn bijvoorbeeld afspraken voor het omgaan met de spelling van geografische objecten die over landsgrenzen (en taalgrenzen) heen liggen. En een algemeen uitgangspunt is om waar dat kan de plaatselijke naam te gebruiken. ‘Waar dat kan’ betekent voor ons: als er geen goede reden is om de Nederlandse vorm te gebruiken. Die reden is er wel als de Nederlandse vorm gangbaar is. Arjen: “We schrappen kortom niet zomaar een Nederlandse naam. Maar we voegen een nieuwe vorm wel toe als die in gebruik komt – zo hebben we recent Kyiv toegevoegd naast Kiev. Pas als de Nederlandse naam echt in onbruik raakt, verdwijnt die van de lijst.”
En dan is er ook nog de kwestie van ‘omspellingen’ uit andere schriftsystemen. Jasper: “De plaatselijke namen die op de site vermeld staan, worden altijd in het Latijnse alfabet weergegeven. Daarbij zijn in principe de omzettingssystemen gebruikt die de VN heeft goedgekeurd en aanbeveelt. Zo’n systeem is bedacht door het betreffende land zelf.” Maar bij Kiev was toch juist de discussie dat dit een Russische spelling is? Jasper: “Kiev is geen directe omspelling, maar een zogenoemd ‘leenexoniem’. We hebben deze vorm ooit gebaseerd op de Russische naam voor de stad. Dat komt vaker voor: Warschau is vanuit het Duits in het Nederlands terechtgekomen en Florence vanuit het Frans.” Arjen: “Zoals ik al zei: het is ingewikkelde materie.”
Uit de praktijk van commissielid Joris Mortelmansvertaler bij de Federale Overheidsdienst (FOD) Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking We gebruiken de BAN-lijst zeer vaak als we parlementaire vragen vertalen, en zeker als het om plaatsnamen gaat die niet alledaags zijn. Onlangs hadden we een parlementaire vraag over het conflict in Nagorno-Karabach die ons een aantal hoofdbrekers op het gebied van toponiemen heeft bezorgd. Een concreet voorbeeld is daarbij de vertaling van ‘Corridor de Latchine’. Daarbij hebben we verschillende mogelijkheden overwogen: ‘Laçın-corridor’ (overgenomen uit het Azerbeidzjaans en met een streepje voor de leesbaarheid), ‘Lachin-corridor’ (de versie die op dat moment vaak in de Vlaamse pers terug te vinden was en met een streepje voor de leesbaarheid) of ‘Lachincorridor’ (zonder streepje). Uiteindelijk hebben we voor de leesbaarheid voor ‘Lachin-corridor’ gekozen, maar door tijdsgebrek konden we die keuze niet meer voor de deadline van de vertaling aan de CAN voorleggen. Uit die latere beoordeling bleek dat ‘Laçın-corridor’ de voorkeur heeft. De reden is dat het Azerbeidzjaans net zoals het Nederlands het Latijnse schriftsysteem gebruikt en een omzetting dus niet per se noodzakelijk is. Sommige diakritische tekens en gemodificeerde letters (zoals de i zonder punt) zijn voor Nederlandstaligen soms moeilijk te typen. Zo valt er ook iets voor de vorm ‘Lacin-corridor’ te zeggen. Bij een definitieve keuze blijft het wel steeds belangrijk om rekening te houden met diplomatieke implicaties die de keuze voor een bepaalde versie kan hebben. Voor de CAN-vergaderingen hebben we als vertaaldienst al vaker een beroep gedaan op de inzichten van de dienst DGB (Directie-generaal Bilaterale Zaken) van de FOD Buitenlandse Zaken, vooral om uitsluitsel te krijgen of België al dan niet een standpunt inneemt bij een naamkwestie zoals Japanse Zee/Oostzee. In dit geval gaat het over een twistpunt tussen Japan en Korea waarin we ons niet mengen. |
Pruisen en Finse meren
Naast de uitgebreide lijst met actuele aardrijkskundige namen biedt de website ook een afdeling ‘Historische namen’. Arjen: “Hier vind je Nederlandse namen die in onbruik zijn geraakt, zoals Pleimuiden voor Plymouth, en namen van plaatsen of objecten die niet meer bestaan, zoals Pruisen. Deze namen kunnen nog altijd van nut zijn, bijvoorbeeld voor journalisten of historici die teksten schrijven of lezen over het verleden.”
Jasper: “Ook de pagina ‘Vertaalhulp’ kan goed van pas komen. De meeste Finse meren zijn niet zo bekend dat ze in de BAN-lijst staan. Voor iemand die een Finse kaart bestudeert of een verhaal over Finse meren schrijft, kan het dan nuttig zijn om het Finse woord järvi voor ‘meer’ te kennen. Daarom vind je op de site vertalingen van gebruikelijke aardrijkskundige woorden, zoals meer, stad of berg.”
Advies over binnenlandse namen
Sinds dit jaar geeft de commissie ook advies over namen binnen het Nederlandse taalgebied. Arjen: “De meeste namen in Nederland, België en Suriname liggen wel vast, maar het komt bijvoorbeeld voor dat gemeenten fuseren en er een nieuwe naam moet komen.” Jasper: “Hier bestond tot voor kort een aparte commissie voor, waar Arjen, Tjeerd en ik ook lid van waren. Het is dan praktischer om de commissies samen te voegen.” Arjen: “Mensen die advies willen over de schrijfwijze van zo’n nieuwe naam, kunnen ons bereiken via het secretariaat van de Taalunie. Ook voor de buitenlandse namen kun je ons trouwens via dat adres bereiken. Annemieke Hoorntje, beleidsadviseur bij de Taalunie en secretaris van de commissie, neemt de vragen, opmerkingen en suggesties in ontvangst en zorgt ervoor dat ze in de commissie behandeld worden.”
Toekomst
Kunnen we in de toekomst meer vernieuwingen verwachten op de website? Jasper: “We willen uiteindelijk ook informatie over binnenlandse namen opnemen. En meer inwonernamen en de afgeleide bijvoeglijke naamwoorden bij plaatsnamen: daarover worden veel vragen gesteld, zowel voor binnenlandse als buitenlandse namen. Op dit moment worden die vormen alleen vermeld bij landen en hoofdsteden, en dus niet bij een stad als Florence. Binnenlandse namen staan nog helemaal niet op de site.” Arjen: “Behalve dan een bijzondere categorie: namen uit Friesland, Brussel, Wallonië en Frans-Vlaanderen die ook een Friese, Duitse of Franse naam hebben, zijn op aparte pagina’s terug te vinden.” Jasper: “Een andere wens is om de Transcriptor, een tool voor omspellen, te integreren in de website.”
Het is wel duidelijk: de Commissie Aardrijkskundige Namen hoeft zich niet te vervelen!
De lijst Buitenlandse Aardrijkskundige Namen in het Nederlands is ontstaan omdat er oorspronkelijk veel variatie was in de schrijfwijze van Nederlandse vormen van buitenlandse aardrijkskundige namen. Cartografen en overheden hadden behoefte aan meer uniformering. Voor het samenstellen van de lijst werd in 1968 de Commissie voor de spelling van Buitenlandse Aardrijkskundige Namen (CBAN) in het leven geroepen. In 1988 werd dit een werkgroep en later een commissie van de Taalunie. Sinds 2003 is de lijst Buitenlandse Aardrijkskundige Namen in het Nederlands een website.
Meer achtergrondinformatie is te vinden in de publicatie 50 jaar commissies Buitenlandse Aardrijkskundige Namen (BAN).
Zie ook het dossier Aardrijkskundige namen en informatie over de taken en leden van de commissie.
