Duidelijk schrijven was altijd al moeilijk voor juristen. Juristen richten hun taalgebruik al snel op andere juristen. Maar, er is een kanteling! Want, zeggen André Verburg, rechter en taaltrainer, en Geerke van der Bruggen, taaltrainer en tekstwetenschapper: “Je ziet dat juristen tegenwoordig echt wel iets willen met duidelijke taal, en ook weten dat het belangrijk is. Ze weten alleen niet goed hoe. En daar helpen de trainingen duidelijke juridische taal van de Taalunie juridisch geschoolde ambtenaren bij.”

Heb je de training gemist? In dit artikel delen André en Geerke de belangrijkste tips die ze de deelnemers van de trainingen meegaven voor het schrijven van duidelijke juridische teksten. En zoals altijd zijn het niet zomaar trucjes. Het begint bij inzicht in hoe je zelf schrijft én inzicht in hoe je zelf als lezer een tekst graag ziet.

Trainingen duidelijke juridische taal

Het is best een uitdaging om een complexe juridische boodschap op een heldere, begrijpelijke manier over te brengen. Hoe weet je welke informatie je wel en niet opneemt? Hoe zorg je ervoor dat ook de burger jouw verhaal als logisch ervaart? En hoe maak je begrijpelijke zinnen waarin juridische nuances behouden blijven?

In de praktische training geven André en Geerke antwoorden op deze en andere vragen, en gaan ze met de deelnemers aan de slag om teksten die burgers te lezen krijgen, begrijpelijker te maken. Deze trainingen zijn een initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Taalunie.

Naast aandacht voor de structuur en opbouw van de tekst is er ook aandacht voor stijl. Woorden doen er tenslotte toe. En sommige zinsconstructies nemen de lezer meer mee dan andere. Welke termen kun je beter niet gebruiken en wanneer is vaktaal onmisbaar? En hoe zorg je ervoor dat de burger zich op een prettige manier aangesproken voelt?

André en Geerke maken zich al langer hard voor duidelijke communicatie in de rechtspraak. “Het is mijn missie om hoogopgeleide experts, vooral juristen, te helpen toegankelijkere teksten te schrijven”, aldus Geerke. Ze doet aan de Universiteit Utrecht promotieonderzoek naar de (on)begrijpelijkheid van rechtelijke uitspraken. Onlangs verscheen haar boek ‘Spreekt het recht tot iedereen?’. André is naast rechter een veelvuldig gevraagd taaltrainer (begrijpelijke uitspraken en besluiten) voor gerechten en bestuursorganen. Hij was samen met collega’s verantwoordelijk voor de landelijke uitspraakmodellen bestuursrecht in begrijpelijke taal en nu binnen de Afdeling bestuursrechtspraak voor het programma over begrijpelijke uitspraken.

Tips voor duidelijk juridisch schrijven

Wat zijn de belangrijkste lessen die André en Geerke hebben meegegeven aan de deelnemers van de training heldere juridische taal? Naast tips voor je schrijfstijl, zoals ‘vermijd passieve zinnen’, ‘pas op met dubbele ontkenningen’, en ‘vermijd tangconstructies’, zijn de gouden tips samen te vatten in 5 punten.

André: “Natuurlijk herschrijven we tijdens de training ook lastige juridische zinnen, maar het viel op dat de deelnemers die herschrijftrucjes al aardig beheersen. Juristen zijn over het algemeen taalvaardig. Je bespaart tijd door niet in de eindredactie nog zinnen te gaan verbeteren. Het is handiger om aan de voorkant te beginnen in plaats van achteraf te repareren.”

1.    Bezint eer ge begint

Dat is meteen de eerste tip: begin aan de voorkant, met de structuur van je tekst. Wat is de lijn van je betoog? Wat wil je vertellen, wat moet de lezer precies weten, voelen en doen na het lezen van jouw tekst? Maak bijvoorbeeld eerst een storyboard en ga vanuit daar schrijven. Geerke: “En zorg er ook voor dat die fase leuk is voor jezelf en je er energie van krijgt om de tekst te gaan schrijven!” Schrijf bijvoorbeeld alle losse onderwerpen en brokjes tekst op post-its en plak ze op een whiteboard, en vorm er daarna een verhaallijn van.  

2.    Verzin een persona

Bedenk een lezer – bijvoorbeeld iemand uit je kennissenkring die op zich wel slim is, maar niets weet van de juridische inhoud – en probeer je eigen tekst te lezen door de ogen van die lezer. Gaat diegene jouw tekst ook snappen?

André: “Denk – en schrijf – vanuit de gebruiker. Houd die voor ogen als je een tekst opstelt. Schrijf met een niet-jurist voor ogen. Je buurman, je oma.”

3.    Wat u niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet

Houd dat in je hoofd. Op zich weten we allemaal heel goed wat lezers willen van teksten, maar hoe kan het dan dat jij je eigen lezer niet geeft wat je zelf als lezer zou willen?

Geerke: “En je mag ook als mens met mensen communiceren. En niet alleen vanuit wet- en regelgeving. Dat is voor veel mensen echt een eyeopener. Er wordt vaak gedacht: ‘Dit zijn nou eenmaal de regels, doe het er maar mee.’ Maar dat is voor veel ontvangers onbevredigend. Laat dan op z’n minst zien dat je begrip voor de situatie hebt.”

Ze vervolgt: “Het blijft toch boeiend dat mensen als ‘gewoon burger’ heel goed weten wat ze wel en niet willen en kunnen begrijpen, maar zodra ze de pet op hebben van hun functie, ze dat niet meer zo zien. En dat is iets waar we de deelnemers in onze training ook toe verleiden. Door ze echt in de positie van zo’n burger hun eigen teksten te laten lezen.”

4.    Vraag feedback op het juiste moment

Weet wanneer je welke feedback moet vragen. Vaak loont het om dat eerder in het proces te doen. Laat bijvoorbeeld een communicatieadviseur al meedenken bij het ontwerpproces van de tekst, of vraag tussentijds advies als je ergens tegenaan loopt. En vraag die communicatieadviseur niet alleen voor de eindredactie.

Geerke: “Denk eerst zelf na over wat de kern is van wat je wil zeggen, in plaats van dat je dat overlaat aan een communicatieadviseur die niet dezelfde kennis heeft als jij. Dan gaat het mis. Dat kun je zelf voorkomen. Ook bijvoorbeeld door de communicatieadviseur alvast te betrekken als je vastzit. Je kunt deze collega dan ook in de eindredactiefase nog eens vragen om mee te lezen. Het gaat dan vaak alleen nog om kleine dingen.

Maar als jij iets helemaal gericht op de jurist uitschrijft en je vraagt vervolgens aan een communicatieadviseur om dat begrijpelijk te maken, dat is een scenario met alleen maar slachtoffers.”

5.    Motivatie

En tot slot, zegt André, is de innerlijke overtuiging dat het anders moet en dat duidelijke taal daarbij helpt, het belangrijkst.

Effecten

Zien juristen zelf ook de effecten? Want het loont echt. “Ja, dat zien we steeds vaker”, zeggen André en Geerke, “Er worden minder vragen gesteld achteraf, en ze krijgen complimenten van andere professionals dat ze het duidelijker vinden.”

Helder communiceren voorkomt misverstanden. Het zorgt ervoor dat instanties beter met elkaar kunnen communiceren, en met de burger. Maar het speelt ook een grote rol in de emotie en acceptatie van een uitspraak. Geerke: “Uit mijn onderzoek blijkt dat de ervaren duidelijkheid van de tekst – inhoud en structuur – voor leken altijd invloed heeft op de rechtsvaardigheidsbeleving. Net zo goed als de bejegening tijdens de zitting. Dus als de teksten duidelijk zijn én de rechter was helder, begripvol en open, dan zijn mensen veel positiever over hoe rechtvaardig rechters oordelen.”