Project 1: DO IT-onderzoek: diversiteit in NVT-leerboeken onderzocht

Onderwijsbeleid benadrukt dat leerboeken diversiteit moeten tonen, wat ook geldt voor NVT-lesboeken. Maar wat voor mensen en werelden worden er precies uitgebeeld in deze boeken? Mensen van kleur of witte mensen? Vrouwen of mannen? Nederlanders en Belgen of mensen met een niet-westerse achtergrond? En spreken ze allen Standaardnederlands – of komen er ook andere varianten voor?

Het zijn slechts enkele van de vragen die centraal stonden in dit boeiende onderzoek van de internationale onderzoeksgroep onder leiding van Dietha Koster. Want om ervoor te zorgen dat élke NVT-cursist zich herkent in het lesmateriaal – en zo dus optimaal kan deelnemen aan de lessen – moet eerst en vooral de nodige diversiteit getoond worden. In haar artikel stelt ze de resultaten van haar onderzoek voor, waarin zij focust op gender en etnische identiteit: een dankbaar thema voor klasdiscussies omdat het taal en maatschappij met elkaar verbindt. Het onderzoeksdomein is zeer relevant voor studenten Nederlands aan buitenlandse lectoraten aangezien zij ook Nederlands als beginners hebben geleerd met een leerboek.

Er werden zes van de meest gebruikte leerboeken in het NVT-onderwijs onder de loep genomen. De resultaten toonden aan dat dit onderzoek bijzonder waardevol was. Zo werd er in vijf boeken slechts 4% mensen van kleur gevonden. En de weinige mensen van kleur? Die werden in weinig diverse rollen gepresenteerd: ober, kok, asielzoeker. Alle personen spreken Standaardnederlands – en de weinige niet-moedertaalsprekers krijgen een afhankelijke positie door hun dialogen te geven à la ‘Ik begrijp je niet’.

Daarnaast bleken de leerboeken veel kerngezinnen te bevatten met een heteroseksuele moeder, vader en twee kinderen. Personen met andere seksuele identiteiten zijn, met uitzondering van één leerboek, niet herkenbaar in de hoofdstukken. Foto’s en tekeningen van vrouwen en mannen tonen stereotiepe activiteiten. Alleen vrouwen worden afgebeeld terwijl ze kleding shoppen, knuffelen of aan bloemen ruiken. Exclusief mannelijke activiteiten zijn: schrijven, sporten of auto’s tonen. Het zijn maar enkele van de opvallende resultaten, die je verder kan ontdekken in het volledige artikel.

Leerboeken voor anderstaligen hinken achterop qua diversiteit. De genderrollen in leerboeken zijn onvoldoende geëvolueerd, laat staan dat ze mogelijke toekomstige realiteiten met nog meer gender- en etnische diversiteit tonen. Of, met andere woorden: er is werk aan de winkel, aldus Dietha. Zowel voor onderzoekers, uitgevers, tekstboekenauteurs en docenten om leerboeken (en andere leermiddelen) aan te passen aan diversiteitsrichtlijnen zoals die van UNESCO. Onderzoekers hebben de taak om ongelijkheden bloot te leggen en te communiceren aan producenten en gebruikers van leermateriaal. Uitgevers en auteurs kunnen hun nieuwe publicaties doorlichten om de reproductie van stereotypen te doorbreken. Voor zover zij dit niet al hebben gedaan, kunnen docenten in Nederland, Vlaanderen en elders zich informeren, zodat zij (gebrek aan) diversiteit in leerboeken en lesmaterialen beter leren herkennen. Ze kunnen vervolgens diversiteit in de klas aan bod laten komen door bijvoorbeeld een krantenartikel over regenboogfamilies te bespreken, naast een leerboekhoofdstuk met veel traditionele kerngezinnen.

Divers(er) lesmateriaal is dus broodnodig – en een vereiste om ervoor te zorgen dat élke cursist zich erin thuis voelt en zo het Nederlands duurzamer en sneller onder de knie krijgt.

Dit onderzoek is tot stand gekomen dankzij een samenwerking tussen de afdelingen neerlandistiek aan de Universiteit van Münster (WWU), Karelsuniversiteit van Praag, University College London, Universitas Indonesia en Universiteit Utrecht.

Project 2: een geschiedenis van de Nederlandstalige literatuur vanuit Hongaars perspectief

De Taalunie wil de internationale neerlandistiek duurzaam ondersteunen en versterken. Dat doen we, onder andere, door een wereldwijde transfer van de Nederlandstalige literatuur mogelijk te maken. En de ultieme transfer van de Nederlandstalige literatuur? Die vindt plaats wanneer er in andere talen literatuur- en cultuurgeschiedenissen van de Lage Landen ontstaan. En het is precies daarom dat we de publicatie van literatuurgeschiedenissen in andere talen in de kijker zetten.

Tot voor kort bestond er geen moderne, Hongaarse geschiedenis van de Nederlandstalige literatuur. En dat was een gemis: een geschiedenis van de Nederlandstalige literatuur vanuit hun perspectief, maakt de Hongaarse expertise op het gebied van neerlandistiek zichtbaar. Ze vult een leemte op de Hongaarse boekenmarkt - én in de Hongaarse academische wereld.

Mede dankzij de ondersteuning van de Taalunie, kreeg dit project vorm: een Hongaarse geschiedenis van de Nederlandstalige literatuur die uit twee delen bestaat. Enerzijds krijgen we het chronologische verhaal waarbij de geschiedenis van de Nederlandstalige literatuur vanaf de middeleeuwen tot heden verteld wordt uit een buitenlands perspectief. Anderzijds worden kortere teksten, zogenaamde ‘medaillons’, ingebed in het grotere verhaal. In deze medaillons komt er steeds een 'ontmoeting' tussen de Nederlandstalige en de Hongaarse cultuur en literatuur tot stand.

Voor wie Hongaars kent: A holland nyelvű irodalom története (osiriskiado.hu). Nieuwsgierig naar de buitenlandse blik op de Nederlandstalige literatuur? Dan kan je ook terecht op de website Dutch Literature in Translation.

Deze literatuurgeschiedenis is tot stand gekomen dankzij een samenwerking tussen de afdelingen neerlandistiek aan de Eötvös Loránd Universiteit van Boedapest (ELTE), de Károli Gáspár Hervormde Universiteit van Boedapest (KGRE) en de Universiteit van Debrecen (DE).

Project 3: een Engelse vertaling van het stripverhaal Quaco. Leven in slavernij

Dit project is een prachtig voorbeeld van hoe vertalen een uitstekende manier kan zijn om een veel bredere discussie te openen. Het laat zien hoe vertalingen en verhalen perfecte instrumenten zijn om te verbinden.

Het centrale doel van dit project was om samen met de studenten van de afdelingen Neerlandistiek in Sheffield en Londen een Engelse vertaling te maken van het stripverhaal Quaco. Leven in slavernij van Ineke Mok en Eric Heuvel. Interessant aan dit project waren de gevolgen naast de beloofde uitkomsten: er werd een proces in werking gesteld dat raakvlakken heeft met heel wat andere terreinen. Zo brengt het Quaco-project verschillende elementen en disciplines bij elkaar: vertalen, kennis van het koloniale verleden, bewustwording van debatten die spelen bij intercultureel vertalen, vertalen van strips, het proces van vertalen en redigeren, promotie en presentatie.

En dat is niet alles. Want daarnaast zette het project iets veel groters in gang. Zo vinden er, bijvoorbeeld, momenteel gesprekken plaats om het project uit te bouwen tot een kleine tentoonstelling, eventueel reizend en liefst in samenwerking met het International Slavery Museum in Liverpool.

Dit project leert ons dat vertalen een uitstekende manier is om culturele discussies te openen. Het leidde de deelnemers naar de koloniale geschiedenis, maar ging ook verder dan dat. Het leidde de deelnemers eveneens naar de manier waarop we vandaag praten over de koloniale erfenis – en naar hoe de koloniale machtsverhoudingen impact hebben op onze huidige samenleving. En, misschien nog het belangrijkste van al, herinnerde dit project ons eraan dat we het zicht op de dagelijkse realiteit niet mogen verliezen. Dat we ons bewust moeten blijven van privileges en discriminatie.

Een project dat nog lang zal blijven nazinderen. Lees hier meer over het boek en het bijhorende lesmateriaal.

Dit project is tot stand gekomen dankzij een samenwerking van de afdeling neerlandistiek aan de Universiteit van Sheffield met Uitgeverij L en de lage landen.